Қасиетті сан, қасиетті кеңістік және уақыт

ҚҰПИЯ (көне грекше — құпия, лат. sacramentum-ант, міндеттеме) - діни әрекет, онда, тарихи шіркеулердің іліміне сәйкес, көптеген христиандықтар құпияларды – Құдайдың рақымы туралы сенушілердің хабарлауға қасиетті іс-шараларды орындау қажеттілігін мойындайды.

ҚҰПИЯЛЫҚ - христиан доктринасына сәйкес, сенушілерді Құдайдың рақымына кіргізетін рәсімдер. Католик және православие шіркеулері жеті  құпияны таниды: 

1. шоқыну, шоқындыру ғұрпының ертедегі магиялық сиқырлық сенімдерден алғанын көреміз.Судың тазартқыштық қасиетіне сену Христиан дінінен кейіннен енген. 

2. хош иісті май жағу,  шоқындырудан кейін орындалатын ғұрып. Адамның денесін арнайы иісті маймен (миромен) майлайды, сонда адамға құдайдың рахметі көшпек. 

3. жалбарыну,   Жалбарыну діншілдер өздерінің әр түрлі күнәларын шіркеу иелеріне айтуы керек. Ал ол құдай атынан кешірім береді. Бұл ғұрып адамның күнәларын дәлелдеуге негізделген 

4. құдаймен қатысу, Христиан дінінің аңызы бойынша Құдай қатысуды  Христостың өзі атаған, нан мен шарапты әулиелі қасиетке толтырған. 

5. некелесу, ертедегі діни ырымдардан алынған Бұл ғұрып, құпия сыр қатарына бертін XIV ғ. енген. Жас семияның бақытты, болашағы беріктігі шіркеулік неке қиюда деп үйретті дін иелері 

6. қол қусырып мінәжәт ету 

7. шырша майымен тазарту, Бұл ғұрып ауырып жатқан адамға шырша майын жағу арқылы құдай рахметін әпереді дейді. Католиктер май жағуды өлейін деп жатқан адамды шығарып салудың ерекше формасы деп есептейді. 

Лютерандар шоқыну рәсімін және жалбарыну, Англикан шіркеуін - шоқыну рәсімін, жалбарынуды, шіркеу некесін таниды.

Суфизм (сопылық) — исламдағы "құпия" ағым, классикалық араб-мұсылмандық пәлсапасының негізгі жолдарының бірі. Бұл жол рухты бөгде кері әсерлерден (нәпсі) алшақ болуды және өзіне жақсы жақтарды тарта білуді үйретеді. 

Сопылық – исламдық мистикалық рухани тәжірибе. «Мистика-лық» және мистикалық тәжірибе деген қандай мағына береді? Мистика – иррационалды тәсіл арқылы әлемді тану және түсіну. Бұл сөздің өзі «құпия» деген мағынаны білдіреді. Сопылық – трансцен-денттік (Құдай) танымның мистикалық рухани-діни тәжірибесі. Ортағасырдағы сопылық немесе тасаввуф теориялық ұстанымдары бар доктринаға айналады. Сопылықтың негізінде Құдаймен жеке қатынас арқылы байланыс жасау идеясы жатыр. Сопылықтағы Құдайды іздеу мәселесі діни креативті жағдайға сай, көбінесе, Құдайды өзіңнен іздеу мәнін береді.

Сопылық Құдайға деген махаббаты жүректен шыққан жүрек ілімі ретінде түсіндіріледі. 

Масондық, масонерия – діни-этикалық ілім әрі құпия ұйым (қозғалыс). Масондықтың негізгі идеясы – жер-жаһанда Құдай патшалығын орнату. Зерттеушілер Масондық тарихын бергі нақты тарих және арғы аңыз тарих деп екіге бөледі. 

Нақты тарих бойынша Масондық орден ретінде алғаш 1212 ж. Англиядағы франкмасондар — “еркін тас қалаушылар” тобының қайта жаңғырған ложасы (ағылш. lodge — уақытша тұрақ, лашық) түрінде өмірге келген. 

«Эзотеризм» термині біздің замынымызға дейінгі 3-4 ғасырларда эллинизм дәуірінде пайда болған. Тарих бойынша ол құпиятану деп те түсіндірілген. Діни және философиялық ілімдердің ішкі доктриналарын тек қана жоғары дәріптелген дәрежелерден өтсе ғана түсіне алады. Ал эзотерика сыртқы ілім болғандықтан оны барлық адам меңгере алады. Пифагордың құпия ілімін еске түсірудің өзі жеткілікті. Христяндық құпиялар Православтық Церковтардағы свяшенник (молда) миряндарға жетеуі де белгілі болса, ал Католиктердің тек дін қызметшілері ғана біледі. Эзотерикалық білімге арналған болса, оны құпия сақтауы керек болды. Кері кету құпталмады.

Қазіргі кезде эзотеризмді жаңа ғылымның атауы ретінде қарастырылады немесе дәлірек айтсақ әлем мен адамның, микрокосмо мен макрокосмо бірлігі ретінде қарастыру. 

Эзотеризм сөзі әсіресе ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін күшіне енді. Екі сининимдік сөздің, герметизм және оккультизм сөзінің ортақ атауы ретінде қабылданды. Үш терминде бір мағынада, философиялық тұрғыдан - әлемнің бейнелі бір көзқарасы. 

Эзотеризм – көптеген діндердің ішкі құпиясы ретінде дүниеге келді. Әлем көзге көрінгенге қарағаннан да қиынырақ қалыптасқан. Көзге көрінген әлемнен бөлек, көрінбейтін әлем бар. Ол да айналаға өз әсерін тигізеді. Адам осыны ескеріп, белгілі заңға өзінің әдетін сәйкестендіруі керек. 

Эзотеризмнің негізгі сәті ретінде бүкіл әлем бір ортақ заңмен өмір сүреді және әлемдегі барлық бір-біріне байланысты. Бұл байланыс әлемдегі энергия арқылы іске асады. Егер адам өмірінде бір қимыл істесе де, онда ол қоршаған әлемге өз әсерін тигізеді. Сонымен бірге ол қимылды тек материалды өмірде ғана емес, сондай-ақ ойы, эмоциясы, қалауы, көңіл-күйі энергияның белгілі бір түрімен қамтылып, өздерінде хабар тасып жүреді. Сапасы шығарған кезде, басқа кеңістікте оны әрекетке келтіреді. Осылайша сыртқы әлемге әсерін тигізгені болады және де алдағы адам тағдырына да әсерін тигізеді. Бұдан әлем кішкене өзгеріске ұшырап, өз кезігінде адамға әсерін тигізеді. Оның өміріндегі кейбір сәттерін өзгертеді. Адам белгілі бір әрекетімен өз болашағын өзі жасай алады. Кейбір әрекеттері ғана тағдырға байланысты болады, басқалары көп жылдан кейін болашаққа әсерін тигізеді.

Эзотерикалық ілімге шаманның (бақсы адам) іс-әрекеттерін жатқызуға болады. Шаманның іс-әрекетіне қарасақ түсінуіміз мүмкін емес. Мысалы: 

• Ол адамдардың (сиқыршы, шаман, бақсы) аруақтармен қатынас жасау мүмкіндігі екеніне сену, 
• адамдардың ауруынды жазу, 
• жақсы аңшылықты қамтамасыз ету, 
• жауын жаудыру сияқты іс-әрекеттерді жасауы ақылға қонымсыз болып келгенімен біз оған сенеміз. 

Енді осы эзотерия ілімінің діндерде кезедесуіне тоқталатын болсақ, бұл жағдайлар барлық діннің барлығында бар десек те болады. Мысалы, Христиандықта дуалауы, ақ магия немесе қара магия сияқты ілімдері. Олар осы ілімдері арқылы адамдарды тура жолға салып немесе оны тура жолдан бас тарқыза алады. Олар магия арқылы адамның қалауымен немесе қалауынсыз неше түрлі іс-әрекеттер істете де алады. 

Шамандық әртүрлі бітімдерде әлі күнге дейін сақталған. Бір-бірімен тылсым арқылы жалғасқан үш дүние (жоғарғы, ортаңғы, төменгі) оларды байланыстырып тұратын ерекше адамдарды, яғни шамандарды талап етті. Бақсы зікір салған кезде экстазға түсіп, үш әлемді байланыстырады. Көне замандарда түркілермен іргелес жатқан елдер түркі шамандарының ауа-райын өзгертіп, жауларына қатты жауын, қарсы боран, қара суық және тағы басқа сол сияқты нәрселерді жібере алатын болған. 

Бұл іс-әрекеттерді сиқыршылар істей алатын еді. Олардың істейтін істеріне магия деп атаймыз. Магия – бұл да сенім, жеке себепті байланыс кезінде әрекет етуші адамдар және кей жағдайларда сенімнен шығатын ритуалдық процедурасы. Магияның көптеген түрлері бар: 

- Метереологиялық; 

- Сақтандырушы; 

- әскери; 

- емдік, тағы басқа осы сияқты.